91¿ì»îÁÖ

Yn ôl yr ymchwil, mae colli eliffantod unigol profiadol yn atal trosglwyddo gwybodaeth rhwng cenedlaethau.

Mae'r ymchwil, y mae Prifysgol Bangor wedi chwarae rhan bwysig ynddi, yn dangos bod aflonyddwch dynol yn gwneud heidiau eliffantod yn agored i niwed trwy amharu ar rôl hollbwysig y mae eliffantod hŷn yn ei chwarae o ran dysgu cymdeithasol. Mae'r poblogaethau hyn sydd wedi'u tarfu'n ddifrifol yn llai cydlynol, o bosibl yn dangos lefelau ffitrwydd is neu gyfraddau goroesi is ymysg lloi, a gallant ymateb yn amhriodol i fygythiadau ac ysglyfaethwyr.

Mae’r astudiaeth, a gyhoeddwyd yn , yn tynnu sylw at sut mae eliffantod unigol yn tueddu i ymgynnull o amgylch anifeiliaid hŷn, gan greu cyfleoedd ar gyfer trosglwyddiad cymdeithasol. Pan gaiff y matriarchiaid profiadol hyn eu tynnu oddi arnynt, gall cymdeithasau eliffantod ddod yn fwy gwan.

Mae'r awduron yn rhybuddio bod angen brys i ymgorffori dynameg gymdeithasol a gwybodaeth ddiwylliannol mewn strategaethau cadwraeth eliffantod wrth i gyfraddau dinistrio cynefinoedd a photsio gynyddu.

Dywedodd Dr Graeme Shannon o Ysgol Gwyddorau Amgylcheddol a Naturiol Prifysgol Bangor, ac awdur cyfatebol ar y cyd: "Mae'r ymchwil hwn yn cynnig safbwynt ffres ar pam mae'n rhaid i gadwraeth eliffantod fynd y tu hwnt i niferoedd. Er bod amddiffyn cynefinoedd yn hollbwysig, mae hefyd yn hollbwysig ein bod yn cydnabod pa mor bwysig yw ffactorau cymdeithasol a diwylliannol sy'n ganolog i gymdeithas eliffantod. Hebddynt, efallai na fyddai modd sicrhau llwyddiant cadwraeth hirdymor.

"Nid yw deall a diogelu bywydau cymdeithasol eliffantod yn ddewisol mwyach. Mae'n angenrheidiol er mwyn sicrhau bod yr anifeiliaid godidog hyn yn ffynnu mewn byd sy'n cael ei ddominyddu fwyfwy gan ddyn."

Dr Lucy Bates, o Ganolfan Seicoleg Gymharol ac Esblygiadol Prifysgol Portsmouth yw prif awdur yr astudiaeth.

Meddai: "Mae eliffantod ymhlith yr anifeiliaid mwyaf deallus a chymdeithasol gymhleth ar y blaned. Mae ein canfyddiadau’n awgrymu, pan fydd eu strwythurau cymdeithasol yn cael eu tarfu, boed hynny drwy botsio, trawsleoliad, neu golli cynefin, y gall y canlyniadau ymestyn drwy genedlaethau, gan effeithio ar oroesiad, atgenhedlu, a hyd yn oed ymddygiad."

Edrychodd yr astudiaeth ar 95 o bapurau a adolygwyd gan gymheiriaid yn dogfennu effaith aflonyddwch cymdeithasol ar boblogaethau eliffantod, gan gwmpasu eliffantod safanau Affrica, coedwigoedd Affrica ac Asia. Datgelodd fod aflonyddwch a achosir gan ddyn - gan gynnwys potsio a difa - yn effeithio'n ddwys ar rwydweithiau cymdeithasol eliffantod.

Mae eliffantod yn dibynnu'n fawr ar aelodau hŷn i lywio eu hamgylcheddau, dod o hyd i adnoddau ac osgoi ysglyfaethwyr. Amlygodd yr ymchwil fod presenoldeb unigolion hŷn a gwybodus - yn enwedig matriarchiaid - yn gwella cyfraddau goroesi lloi ac yn gwella gallu’r grŵp i wneud penderfyniadau. Heb yr henuriaid hyn, mae poblogaethau'n aml yn wynebu rhwystrau hirdymor.

Mae'r astudiaeth yn galw am newid sylfaenol mewn ymdrechion cadwraeth. Mae'n awgrymu blaenoriaethu cadwraeth cydlyniant cymdeithasol a chydnabod dimensiwn diwylliannol cadwraeth eliffantod. Mae hyn yn cynnwys:

• Diogelu unigolion allweddol: Diogelu matriarchiaid ac eliffantod profiadol eraill i gynnal trosglwyddiad gwybodaeth.
• Monitro effeithiau trawsleoliad: Gwerthuso effeithiau cymdeithasol ar boblogaethau ffynhonnell a chyrchfan wrth symud eliffantod.
• Canolbwyntio ar rywogaethau sydd heb eu hastudio'n ddigonol: Ehangu ymchwil ar eliffantod coedwig ac Asiaidd, sy'n wynebu bylchau gwybodaeth sylweddol mewn gwyddor cadwraeth.

Gan fod eliffantod yn rhannu llawer o'u hamgylchedd â phoblogaethau dynol, mae eu goroesiad wedi'i gydblethu'n ddwfn â gweithredoedd dynol. Mae'r astudiaeth yn pwysleisio bod gwarchod adeiladwaith cymdeithasol cymhleth cymdeithasau eliffantod yn hollbwysig, nid yn unig ar gyfer eu goroesiad, ond hefyd ar gyfer cydbwysedd ecolegol a lles dynol.